Đền hệ xã Thụy Ninh-Thái Thụy

Được xếp hạng DTLSVH năm 1990
Đền Hệ xưa là một ngôi miếu nhỏ thuộc trang Ninh Cù, đạo Sơn Nam Hạ nay là làng Hệ xã Thụy Ninh, huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình.

Cách đây 1000 năm Đền được nhân dân xây dựng để thờ hai vị hậu duệ của dòng họ Hùng Vương là bà A Đại Đồng Phu Nhân và Ngô Đồng Đại Vương. Đền là đồn bính của quân đội nước Đại Việt ở các triều đại Lý-Trần-Lê. Các tướng lính như Lý Đạo Thành, Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Bùi Bị,…đã đóng quân tại đây để củng cố lực lượng, luyện tập binh đao đánh quân Chiêm Thành ở thế kỷ 11 và góp phần dẹp giặc Nguyên Mông trong trận thủy chiến Bạch Đằng vào mùa xuân nưm 1288.

Với nguyên trạng là một ngôi đền cổ nằm giữa cánh đồng, ngay cửa sông Cô thông ra sông Hóa có nhiều cây cao bóng mát, trong Đền có nhiều đồ tế khí cổ, nhiều bức trạm trổ tinh xảo…Đền Hệ vừa hoa mỹ nhưng rất linh thiêng ở một vùng đất “địa linh nhân kiệt”.

Theo thần tích còn lưu giữ lại tại ngôi đền thì ở thờ Lý Nhân Tông (1072-1128) quân Chiêm Thành khởi loạn đánh chiếm nước ta. Quốc lão Lý Đạo Thành đã dâng kế sách với triều đình cử Lý úy Lý Thường Kiệt cầm quân đi tuần phong dẹp loạn. Đến miếu Ninh Cù ông cho quân sĩ nghỉ lại vào đêm rằm tháng ba (âm lịch).

Trong giấc mộng Lý Thường Kiệt thấy hai vị thần xuất hiện xưng là Bà A và Ngô Đồng là dòng dõi Hùng Vương sẽ hết lòng phù trợ nghĩa quân đánh giặc. Lý Thường Kiệt dâng sớ về triều tâu sự báo ứng này và tập trung nghĩa quân cùng dân làng tế tạ hai vị thần anh linh tại miếu.

Sau khi thắng giặc ngoại xâm, Lý Nhân Tông tổ chức mừng công phong thưởng và xuống chiếu ban phong thần hiệu cho vị thần Ngô Đồng là “Anh Linh Ngô Đồng hiển vinh ứng chính vị Đại Vương”. Vừa lúc ấy một áng mây hồng bay qua, vị thần xuất hiện theo mây về trời. Hôm đó là ngày mùng 10 tháng 2 âm lịch.

Từ đấy các triều đại tiến hành chống giặc ngoại xâm đều thấy sự hiển ứng ở miếu Ninh Cù.

Vào mùa xuân năm 1288 sau khi đánh thắng giặc Nguyên Mông vua Trần Nhân Tông đã ban phong vị thần Ngô Đồng mỹ tự “Nhất vị Đại Vương”. Đến khi Lê Lợi dẫn binh đánh đuổi giặc Minh gia phong “Thượng đẳng phúc thần”.

Đền Hệ còn là nơi thờ phối hưởng danh nhân văn hóa Tiến sĩ Lê Cương Xuyên thời Lê Mạc.

Trên phương diện văn hóa tâm linh đền Hệ thờ “Tứ phủ thánh mẫu”.

Theo truyền thống của địa phương Đền Hệ tổ chức hội khai xuân từ ngày 04 tháng giêng. Tổ chức lễ hội từ ngày mồng mười tháng 3 âm lịch (là ngày khai thần). Trong lễ hội bên cạnh việc dâng hương, tế lễ còn có nhiều trò chơi dân gian và các hoạt động văn hóa thể thao như: múa hát chèo, vật võ, bóng chuyền, bóng đá,v.v..

Đền Hệ xã Thụy Ninh môt công trình lịch sử văn hóa cấp Quốc gia, một thắng cảnh sinh động ở một vùng quê lúa hân hạnh đón chào quý khách về thăm quan và thưởng ngoạn.